“De rol bepaalt jou”

55 jaar toneelspeler

NOORDWIJK – Wie Paul van Gorcum zegt, denkt vaak als eerste aan de Baron uit “Bassie en Adriaan” (“Drommels, drommels, drommels”). Deze 76-jarige toneelspeler is echter veel meer dan dat: al meer dan een halve eeuw heeft hij furore gemaakt op het toneel, in musicals, televisieprogramma’s en op de radio. Ook heeft hij meer dan 10.000 (animatie)films nagesynchroniseerd. “

Van Gorcum’s eerste voorzichtige stapjes op het toneel begonnen in 1940 als leerling van het kinderkoor van Jacob Hamel. “Hij was Jood en na enkele maanden hield dat in één keer op. Vervolgens kwam ik terecht bij de Kinderoperette van mevrouw Remy Chabot de Joode, waar ik tot mijn 20ste les kreeg. Altijd kreeg ik de hoofdrol toebedeeld en ik vond dat heel natuurlijk.” Hoe moeilijk was het om als een van oorsprong Duits jongetje te wonen in bezet Nederland tijdens de tweede wereldoorlog? Voor Van Gorcum bleek dat gelukkig mee te vallen ondanks, of misschien wel juist dankzij, het feit dat hij bij de start van de oorlog zes jaar was. “Mijn moeder was erg principieel.”

“Mijn ouders gingen dat jaar ook scheiden en ik hielp mijn moeder in het huishouden. Als geboren Duitse had zij het heel moeilijk in Nederland, ondanks dat we in een Haagse straat, de Frederikstraat, woonden waar 60% van de inwoners NSB’er was. Aan die straat was een kazerne gevestigd en die was door de Duitsers bezet. Dus in feite was bijna de hele straat Duits. Zij sympathiseerden met de Duitsers en gingen er in feite vanuit dat hetzelfde gold voor ons gezin. Dat was echter niet zo; mijn moeder is een ras-Nederlandse geweest. Ze heeft op een buitengewoon voortreffelijke wijze voor ons gezorgd. Als werkster verdiende ze het geld door van ’s ochtends 06:00 tot ’s avonds 20:00 uur te ploeteren. Als geboren Duitse had ze profijt kunnen hebben van de oorlog, maar daar heeft ze altijd van af gezien. Ze was erg principieel en die goede eigenschap heb ik van haar.”

Astma

Door het zware astma van Van Gorcum’s jongere broer kon zijn moeder niet meer zulke werkdagen maken en belandde ze in de steun. Wel verdiende ze zwart bij, waarna haar buren haar verraadden. “Hoewel ze veroordeeld werd gaf de rechter haar een groot compliment: ‘U bent een grotere Oranjeklant dan de meeste Nederlanders’, geniet Van Gorcum nog na. Hij vervolgt: “Als je zes jaar bent, heb je niet door wat een oorlog is. Er is een vijand die door de straat loopt, maar als niemand gewond raakt of weggehaald wordt, heb je niets door. Na een bombardement speelden we als kinderen op de puinhopen; het leven ging gewoon door.”

Na zijn schooltijd begon het werkzame leven voor Van Gorcum: “Ik was winkelbediende en loopjongen bij Poisonnerie Saur en verdiende daar 12,64 euro per week, met kost. Ik wilde echter op toneel en speelde als figurant in de Schouwburg aan de overkant van het etablissement. Zo leerde ik alle karakters en mensen spelen en op m’n 27ste speelde ik al heel zware theaterrollen. Als je dat zo jong kunt spelen, ben je een echte acteur.”

In die tijd heette Van Gorcum nog Paul de Heiden, maar de dag dat hij bij het Haags Toneel kwam werd hem gemeld dat dit deze naam niet interessant genoeg was als toneelnaam. Hij moest dus een andere toneelnaam kiezen. “Ik vond dat geweldig en heb een telefoonboek doorploegd om een goede naam te vinden. Geen enkele naam sprak me echter aan. Mijn allereerste toneelvoorstelling voor het Haags Toneel was echter in de plaats Gorcum en ter plekke besloot ik mezelf Paul van Gorcum te noemen: dat vond ik netjes en correct klinken.”

Kwaliteiten

In de loop der jaren heeft Van Gorcum honderden rollen gespeeld: “je speelt minstens drie stukken per jaar bij een gezelschap. Kleine rollen zijn even belangrijk als grote rollen, immers: die grote rollen functioneren niet als de kleine rollen er niet zijn.” De toneelspeler ontdekte in de loop der jaren dat hij een man van vele kwaliteiten was: “In 1952 deed ik auditie voor de radio en werd uit 2.000 kandidaten geselecteerd als hoorspelacteur. Ik heb tien jaar bij de Nederlandse Radiounie gewerkt en daarna voor de televisie. Als toneelspeler ben je ’s avonds actief en zijn de daguren de rusttijden. Ik maakte die uren te gelde; werkte overdag voor de televisie in Hilversum en reed ’s avonds naar de Schouwburg. Ook liep ik wel eens mee in modeshows. Ik ging naar een reclamebureau en vroeg of ze wat voor me hadden. Dat bleek zo te zijn en als het uitkwam, was ik voor een paar uur dressman.”

Bepaalt u de rol of bepaalt de rol u? “De rol bepaalt jou. De regisseur zoekt jou uit voor die rol en als je na bestudering de rol doorkneed hebt, speel je de rol. Het publiek weet meteen of het goed of slecht is; je moet iedere keer je kunde demonstreren en je bent zo goed als je laatste rol. Ik vind het heerlijk om rollen op een net iets andere manier te spelen, zoals de Prins van Aragon uit ‘De koopman van Venetië’. Die wordt overal gespeeld en ik kreeg de vrijheid om de rol naar eigen dunk uit te voeren. Ik maakte de man blind, terwijl hij speelt of hij alles ziet. Het technisch personeel verdrong zich in de coulissen om de scène te zien en na afloop hadden we drie grote open doeken.” Hij verzucht: “De rol die je wilt hebben, krijg je echter nooit. De ander (regisseur - JD) bepaalt wat jij op het toneel gaat doen.”

Smurfen

In de 55 jaar acteren en toneelspelen is het Van Gorcum slechts één keer niet gelukt om een rol te vervullen: “Ik wilde in de animatiefilm ‘De Freggels’een tovenaar, een bok synchroniseren, maar ik kreeg het niet voor elkaar.” Hij schitterde echter in ruim 10.000 andere nasynchronisaties als ‘De Speurneuzen’, ‘Ducktales’ en, niet te vergeten: ‘Gargamel’ in de Smurfen. “Ik haat smurfen!”, lacht Van Gorcum.

Regisseursambities waren Van Gorcum niet vreemd: “Ik wilde nooit regisseur worden bij het professionele toneel, want dan kom je in een keuken terecht met opperkoks die allemaal hun inbreng willen hebben. Die acteurs doen niet zomaar wat hen wordt opgedragen. Wel heb ik een jaar of vijftien een aantal stukken geregisseerd voor het amateurtoneel in Den Haag.

Bekendheid

De grootste bekendheid kreeg Van Gorcum met het spelen van de Baron, samen met Bassie en Adriaan. Hoe kwam die samenwerking tot stand? “Ik was lid van het gezelschap in Amsterdam en in mijn vakantietijd speelde ik Professor Griendgras, samen met Bassie en Adriaan. In die tijd deed Adriaan ook de Baron, maar hij moest zich 20 keer omkleden. Hij vroeg me of ik die rol kon overnemen. Als Baron vertegenwoordigde ik het Kwade, maar ik heb Bassie en Adriaan nooit in de handen gekregen. Nu is het achttien jaar geleden dat de opnames zijn gestopt en nog altijd word ik op straat aangesproken met de vraag ‘Zeg eens: “Drommels, drommels, drommels”.’ Ik vind het heerlijk om reacties van de mensen te krijgen.”

En hoe staat het met zijn toekomstige carrière als toneelspeler/acteur? “De rollen van acteurs gaan met hun leeftijd mee. Er zijn niet veel rollen voor notarissen, artsen of bisschoppen. Ik heb een heel mooie carrière meegemaakt en als een rol zich niet meer aandient, dan is er niets aan de hand. Bovendien wonen mijn kinderen in het buitenland; als ik een rol zou aannemen zou ik hen niet meer kunnen bezoeken.” Van Gorcum blijft echter nog wel actief, maar dan als Sinterklaas. “Dit doe ik al 55 jaar. Ieder jaar zeg ik: ‘Ik houd ermee op’, maar het is veel te leuk om te doen. Voor een kind is het zien van Sinterklaas iedere keer bijzonder, zeker als het kind in een rolstoel zit of een gebroken arm heeft. Ze reiken naar je en ik hoef niets te doen, alleen maar je vertrouwen te geven, een hand te geven, eventueel met ze te praten en ‘Goedendag’ te zeggen.”