Sonja Barend heeft het hart op de tong

[RIJNSATERWOUDE] Sonja Barend (78) is voor de oudere lezers onder ons bekend vanwege haar baanbrekende interviewtechnieken in de jaren '80 van de vorige eeuw. Maar sinds kort is zij ook auteur. Ze schreef haar eerste boek ' Je ziet mij nooit meer terug' en werd hier vorige week over geïnterviewd in het Schoolhuis door burgemeester Marina van der Velde.

[Joep Derksen]

De 90 bezoekers werden verwend met een aangename avond. Barend sprak volledig openhartig over het mogelijke verraad van haar Joodse vader in de tweede wereldoorlog, haar moeder die een jaar later een kind kreeg bij een andere man en nog tientallen jaren schuldgevoelens had. Van der Velde liet bij de start van het interview weten: ,,Ik ben wat zenuwachtig om de koningin van de talkshow te interviewen.'' Barend stelde: ,,Ik ben ook nog nooit geïnterviewd door een echte burgemeester.''

Barend vertelde, dat ze alle hoogte- maar ook dieptepunten in het boek heeft beschreven. Ook de zaken, die ze eerst eigenlijk niet naar buiten wilde brengen. Als je delen hebt overgeslagen, klopt het niet meer. Je doet het of je doet het niet.'' Over haar befaamde interviews stelde Barend: ,,Miljoenen mensen keken. Ik kon ze niet allemaal tevreden stellen. Ik deed onderwerpen in discussievorm. Ik had een mening en stak die niet onder stoelen of banken. Half Nederland was voor mij en half Nederland was tegen. Ik kon niet anders.'' Maar ze bepaalde indertijd, met slechts twee en later drie Nederlandse televisiezenders, wel waar heel Nederland de volgende dag bij de koffieautomaat over sprak.

Het publiek ging er nog even goed voor zitten, toen Barend verhaalde over haar jeugd. Haar vader had tijdens de tweede wereldoorlog met zijn vrouw afgesproken, dat als iemand aanbelde en naar hem vroeg, zij zou zeggen dat hij niet thuis was. Tegelijkertijd had hij dan de tijd om zijn vluchtroute te nemen. Maar op een kwade dag klopten twee Nederlandse mannen aan, vroegen naar Barends vader en haar moeder zei, dat hij thuis was. Het leidde tot de allerlaatste herinnering van de interviewster: ,,Hij trok zijn jas aan, zette zijn hoed op en zei tegen mijn moeder: 'Je ziet mij nooit meer terug'. Hij had gelijk.''

Barends moeder bracht haar dochter onder bij haar grootouders. Om na vele jaren weer bij haar moeder in huis te komen wonen. Hoewel Barend als interviewster iedere gast van haar talkshow het hemd van het lijf vroeg en directe, soms keiharde vragen stelde, heeft ze hét gesprek met haar moeder nooit gehouden. ,,Iedere maandagavond ging ik bij haar langs. Dan nam ik me van tevoren voor, om nú te vragen hoe het nou precies zat met mijn vader. Maar dan werd het zo ontzettend gezellig, dat ik dacht: ,,Volgende week vraag ik het wel.'' En zo gingen jaren voorbij, totdat het definitief te laat was.

De burgemeester vroeg: ,,Je boek druipt van de liefde voor je moeder en het ontzien en het op handen dragen van haar. Ik vond dat heel moeilijk te begrijpen. Je bent in je boek op zoek naar je vader en wat hij aan jou heeft meegegeven en hoe hij was.'' Barend: ,,Ik heb veel gezocht, maar ben er nooit achter gekomen, wat er gebeurd is, behalve dat hij werd vermoord in Auschwitz. Het is wonderbaarlijk dat ik die vragen niet aan mijn moeder heb gesteld. Af en toe vroeg ik wel wat, maar dan zei ze: ,,Kind, het is zo lang geleden.'' Wel kwam Barend er achter, dat haar vader als beroep een sorteerder van tweedehands jutenzakken was. ,,Ik had gehoopt dat hij hoogleraar in de filosofie was! Ik begreep meteen waarom mijn moeder zei dat ze niet wist wat hij voor zijn werk deed.'' Haar moeder liet een kistje na; daarin zouden haar vragen beantwoord worden. Na het overlijden duurde het nog een tijdje, voordat ze in dat kistje keek. Wat ze aantrof was voor haar verschrikkelijk. Een krantenknipsel ui 1944 met de oproep aan haar vader om zich te melden, in verband met de voogdij van de kinderen. ,,Dus er was eerder ook een oproep aan hem, dat hij zich moest melden voor de echtscheiding. Dat heeft mijn moeder mij nooit verteld. Ik had dit eigenlijk liever niet geweten. Ik begrijp niet, waarom ze dat krantenknipseltje in dat kistje tegen mij heeft gestopt. En altijd heeft gezegd; 'Wat in het kistje zit is voor jou'. Ik kan er niets mee, behalve er heel treurig van worden.''

In haar middeljaren ging Barend op zoek naar haarzelf. En ze volgde in Israël lessen, om daar het Joods examen te halen. Dat lukte uiteindelijk. Kinderen heeft ze nooit gekregen. Maar ze werd wel moeder van drie kinderen van haar latere echtgenoot. ,,Het is niet simpel om stiefmoeder te zijn van drie kinderen tegelijk.''

Van der Velde: ,,Als je die antwoorden wel had gekregen van jouw moeder; zou jij dan een ander mens zijn geworden?'' Barend: ,,Ja. Dat denk ik wel. Ik heb mijn moeder nooit iets kwalijks genomen. Mijn vader is in 1942 weggehaald en mijn broer is in 1943 geboren. Ik dacht: het was oorlog. Mijn moeder was nog maar een meisje van 29. wat moet je zonder man; waar moet je van leven? Zij werkte niet, ze had niets. Je komt een andere man tegen en die slaat een arm om je heen en is lief voor je. Ik had het liever anders gezien, maar ik kan mijn moeder daar niet over veroordelen.''

Met spijt in haar stem: ,,Ik heb alle mensen die ik geïnterviewd heb, steeds het vertrouwen kunnen geven, dat zij alles konden vertellen. Dat heb ik nooit bij mijn moeder kunnen doen. Zo zit het leven in elkaar.'' Toch heeft Barend er voor gezorgd, dat er een plek is, waar ze kan terugdenken aan haar vader: ze heeft een struikelsteen, een koperen plaquette met de naam van haar vader, laten plaatsen in Amsterdam. ,,Nu heb ik het idee, dat ik steeds naar die steen toe moet. Iedereen loopt er overheen. Dan neem ik een doekje mee en ga ik die struikelsteen schoon maken.''