“Niet zomaar wat water”

Boek ‘Blauwe ader van de Bollenstreek’ beschrijft 350 jaar trekvaart

Streek – Een deel van de schrijvers van het boek ‘Blauwe ader van de Bollenstreek’, een uitgebreid verslag over 350 jaar Haarlemmertrekvaart – Leidsevaart 1657-2007, verzamelden zich bij Halfweg: de locatie op het middelpunt van de trekvaart tussen Leiden en Haarlem. Ook was een deel van de mensen aanwezig die op een of andere wijze een belangrijke bijdrage aan het boek hebben geleverd.

door Joep Derksen
Naast de uit 1820 stammende grenspaal, met daarop de tekst ‘Halfweg’ en de wapens van Haarlem en Leiden, is een ANWB-bordje geplaatst met de volgende tekst: ‘In 1657 werd de trekvaart tussen Haarlem en Leiden gegraven voor het vervoer van personen door middel van trekschuiten. De huidige weg langs de trekvaart was vroeger een zogenaamd jaagpad, waarop het aangelijnde trekpaard liep. Door verharding van de doorgaande wegen, de betere diligences, maar vooral door de opkomst van de spoorlijn tussen beide steden in 1842, werd de trekschuitdienst steeds minder rendabel en leidde in 1860 tot het opheffen daarvan. In het topjaar 1677 werden 148.397 personen vervoerd. In 1841 waren dit er 32.520 en in 1844 maakten slechts 5.128 personen gebruik van de trekschuit. Deze grenspaal markeert het “halfscheid” tussen de beide steden. In 1820 heeft men, toen bleek dat de eertijds speciaal daarvoor geplante bomen waren verdwenen, deze paal doen plaatsen.’

Op het moment dat de schrijvers voor de foto bijeen komen, schudden ze elkaar de hand en stellen zich voor. Ieder van de zeven auteurs heeft zich of haarzelf gericht op het eigen hoofdstuk en voor de meesten heeft onderling contact hooguit per email of telefoon plaatsgevonden. Ze leggen uit over het ontstaan van het boek: “Het jubileumboek is tot stand gekomen op initiatief van het Provinciaal Historisch Centrum Zuid-Holland van het Erfgoedhuis Zuid-Holland en het CultuurHistorisch Genootschap Duin- en Bollenstreek. We belichten diverse aspecten van de trekvaart. Gerard van Kesteren schetst de vaart als onderdeel van het trekvaartennetwerk dat vanaf de zeventiende eeuw als een eerste openbaarvervoersysteem in Nederland tot stand kwam. Jan Beenakker geeft een beeld van de aanleg, het gebruik en het beheer, terwijl Carly Misset een ‘literaire trekvaarttocht’ beschrijft. Marca Bultink gaat in op ‘wonen en werken langs de trekvaart’ en Miep Smitsloo-de Graaff geeft een schets van het Leidse Tolhuis te Oegstgeest. Iman Zorge vestigt de aandacht op ‘natuur, milieu en ecologie en reisauteur Karin Evers neemt de lezer mee in een boottochtje door de vaart anno nu. Ook wordt ingegaan op een hopelijk mooie toekomst voor de vaart.”

Gigantisch karwei
De fotosessie is voor de meesten een afsluiting van een lange periode van schrijven aan het boek, alleen Misset moet ‘nog even beuken met de voorbereidingen voor de expositie in museum De Zwarte Tulp’. “Ik moet nog de laatste bijschriften opstellen die bij de expositiestukken komen te hangen. Dat is een gigantisch karwei en waarschijnlijk plak ik het laatste bijschrift pas op als de eerste bezoekers binnenkomen.”

Over een ding zijn de schrijvers het eens: “We hopen dat met dit boek niet alleen de aandacht gaat naar de geschiedenis van de trekvaart, maar ook en vooral het heden en de toekomst van deze waterloop. De trekvaart heeft een hele grote betekenis op het maatschappelijke en cultuurhistorische vlak, maar levert ook een belangrijke bijdrage aan de natuur en is bij uitstek geschikt voor recreatieactiviteiten als vissen en varen. Het is een levend cultuurhistorisch monument, niet zomaar wat water waarmee in het verleden wat gebeurd is.”

“Fietsend langs de vaart kom je door het landschap in de gehele Duin- en Bollenstreek en kom je in aanraking met alle historische lagen van deze streek, van het 14de eeuwse ‘t Huys Dever naar de molens uit de 17de eeuw tot de nieuw aangelegde natuurgebieden uit 2007. In de loop van de tijd werd de trekvaart een uiterst belangrijke levensader in de Bollenstreek. Goederen werden getransporteerd over de vaart en bedrijven en buitenhuizen werden gebouwd langs de vaart. De trekvaart is nog altijd belangrijk voor de waterhuishouding, maar ligt er temidden van een veranderend landschap wat verloren bij. Mogelijk kan de viering van 350 jaar Trekvaart Haarlem-Leiden er toe bijdragen dat de kwaliteiten van de vaart in de toekomst weer beter benut worden.”

Hoerastemming

In de vloed aan informatie merkt Jan Beenakker op: ‘Ik wil niet de hoerastemming bederven, maar het is wel zo dat de bewoners van Hillegom en Lisse niets aan de vaart hebben gehad. Buitenlandse reizigers die op de trekschuiten vervoerd werden zagen niets van dit deel van de streek in verband met de hoge duinen die indertijd langs de vaart lagen. De echte mobiliteit voor deze inwoners kwam pas met de blauwe tram ‘De Boedapester’ in 1880. Deze tram heeft het gebied pas echt opengelegd.”

Vroeger behelsde het gebied langs de trekvaart uitgestrekte grasvelden. Deze velden zijn bijna allemaal omgezet in bollenvelden.

De schrijvers maken zich zorgen om de huidige ontwikkelingen rond de trekvaart: “Bij de huidige bestuurders is de trekvaart eigenlijk niet in beeld. De vaart verloedert en verrommelt en moet meer aandacht krijgen van de gemeentes die langs en om de vaart zitten. Daarom willen we veel retteketet om de lancering van het boek opzetten om de trekvaart in de belangstelling te krijgen van de bestuurders en omwonenden. Dit interessante fenomeen moet niet alleen historie blijven, maar in de toekomst een levendige en blauwe ader worden, ook in toeristisch opzicht.”

‘Blauwe ader van de Bollenstreek’ is geen saai document van droge historische feitjes. Zeer zeker niet, zo leggen de schrijvers uit: “Het boek onderscheidt zich met het breedtebeeld dat gegeven wordt van de trekvaart en alles eromheen. We gaan niet teveel in de diepte, maar zetten alle aspecten op een rijtje, waardoor de lezer eigenlijk maar tot een conclusie kan komen: de trekvaart is de moeite waard om levend te houden!”
Het boek ‘Blauwe ader van de Bollenstreek’ (ISBN: 978-90-5997-047-2) beslaat 144 bladzijden en circa 200 kleurillustraties. De geschiedenis, betekenis en toekomst passeren de revue en de schrijvers hebben zich niet alleen gericht op de herdenking van de trekvaart, maar ook richten op de toekomst. Het boek is vanaf 12 mei verkrijgbaar in de boekhandel en is voor € 19,50 te bestellen via www.primaverapers.nl.