Uitbraak multiresistente bacterie blootgelegd

Een stroom van onthullingen dat het Maasstad Ziekenhuis de uitbraak van een multiresistente bacterie probeerde te verhullen, heeft in september geleid tot het ontslag van de voorzitter van de Raad van Bestuur. Terwijl hij dit nieuws op de voet volgde, ontdekte JOEP DERKSEN dat er grote twijfels bestaan over de effectiviteit van antibiotica.

Hoe lang kan een ziekenhuis de aanwezigheid van een multiresistente bacterie voor de buitenwacht geheim houden? Zeven maanden lang, blijkt nu. Het Maasstad Ziekenhuis zweeg gedurende die periode over deze uitbraak en zorgde er hiermee voor dat honderden patiënten geïnfecteerd werden en drie mensen stierven vanwege deze bacterie.

Vanwege deze uitbraak nam Paul Smits, voorzitter van de Raad van Bestuur, in september ontslag. Het ziekenhuis is maandenlang bezig geweest met het beperken van de schade. Maar vanaf het moment dat het nieuws naar buiten kwam, is het land in de greep van vragen over welke gevolgen deze uitbraak had kunnen hebben en welke bedreigingen multiresistente bacteriën vormen voor de gezondheid van de mensheid.

In dit geval ging het om de Klebsiella Oxa-48, een variant van de Klebsiella pneumoniae bacterie. Al in oktober 2010 werd de aanwezigheid van dit multiresistente beestje ontdekt op de intensive care afdeling van het Maasstad Ziekenhuis. Deze specifieke bacterie kan in de darmen van zowel mensen als dieren gevonden worden. Maar het is met name gevaarlijk wanneer het luchtpijpinfecties veroorzaakt en immuun is voor alle vormen van antibiotica.

Quarantaine

Maandenlang verzweeg het Maasstad Ziekenhuis de aanwezigheid van deze bacterie, totdat de waarheid boven kwam op het moment dat een geïnfecteerde patiënt verplaatst werd naar het Slotervaart Ziekenhuis in Amsterdam. Bij deze medische faciliteit werd de aanwezigheid van de multiresistente bacterie ontdekt. Nadat het nieuws in de media kwam, liet Smits weten dat geïnfecteerde patiënten in quarantaine geplaatst waren. Zowel het personeel als de patiënten waren onderzocht op de aanwezigheid van de bacterie. Sinds 18 juli hebben er geen nieuwe gevallen van infecties plaats gevonden, maar tegen die tijd had de bacterie al veel slachtoffers gemaakt.

In een officieel persbericht laat het Maasstad Ziekenhuis weten: “We betreuren dat er in het ziekenhuis patiënten besmet zijn geraakt met de Klebsiella Oxa-48 bacterie. Er zijn 28 patiënten die drager waren van de bacterie overleden. Uit het medisch dossieronderzoek van prof. dr. de Jonge, blijkt dat drie patiënten zeer waarschijnlijk zijn overleden als direct gevolg van de Klebsiella besmetting. Wij zien de consequenties van deze conclusie onder ogen en zullen ons uiterste best doen om het verdriet van de nabestaanden zoveel mogelijk te verzachten.”

Het Maasstad Ziekenhuis richtte in september een Commissie Waarheidsvinding op. Deze commissie bestaat volledig uit externe personen en wordt voorgezeten door prof. Dr. W. Lemstra. Doel van deze commissie is te onderzoeken hoe de uitbraak met de Klebsiella Oxa-48 bacterie heeft kunnen plaatsvinden. Tijdens de waarheidsvinding door de commissie wordt ook vastgelegd hoe de verantwoordelijkheden en bevoegdheden destijds waren belegd; mogelijk gemaakte fouten moeten op deze wijze zichtbaar worden. De commissie zal daarbij aandacht besteden aan alle verantwoordelijke personen en organisatie-eenheden. De resultaten van dit onderzoek worden begin 2012 verwacht.

Uitbannen

Schrikbarend genoeg is het verhaal van het Maasstad Ziekenhuis niet uniek. Uitbraken van bacteriën gebeuren ook in ziekenhuizen elders in het land. Jan Kluytmans, voorzitter van de Werkgroep Infectieziektenpreventie (WIP), bevestigt dat het onmogelijk is om bacteriën uit te bannen uit ziekenhuizen. “Maar het is belangrijk dat de aanwezigheid van de bacterie in een vroeg stadium onderkend wordt. Zodra een resistent type bacterie gevonden wordt, moet de patiënt geïsoleerd worden. Vervolgens dient het ziekenhuis te onderzoeken of deze bacterie zich verspreid heeft naar andere patiënten. De omgeving dient grondig schoongemaakt en gedesinfecteerd te worden.”

Gelukkig zijn de meeste bacteriesoorten in ziekenhuizen onschadelijk voor gezonde mensen. Maar de risico’s voor mensen die toch al ziek zijn, liggen aanzienlijk hoger. Niet alleen omdat hun weerstandsvermogen lager ligt, maar in het ziekenhuis wordt ook gebruik gemaakt van zogeheten ‘invasieve procedures’. “Tijdens een operatie kan een bacterie van buiten in het bloed komen. Dit kan een invasieve infectie en bloedvergiftiging veroorzaken”, legt Kluytmans uit.

Toch is dit risico niet absurd hoog, zo vindt hij. Maar volgens Kluytmans is het veel belangrijker te weten dat bacteriën almaar sneller resistent worden tegen antibiotica. De effectiviteit van penicilline was in de jaren ’40 van de vorige eeuw bijna 100 procent. Tegenwoordig zijn er steeds meer typen bacterie die resistent zijn tegen deze en andere voorheen goed functionerende antibiotica. “De manier waarop de bacteriën resistent worden neemt met een ongelooflijke snelheid toe. Deze progressie ontwikkelt zich zo snel dat we aan het einde komen van een periode waarin we voldoende effectieve medicijnen ter beschikking hebben.”

Nieuwe medicijnen

Met deze angstaanjagende woorden legt Kluytmans uit dat het extreem intensieve gebruik van antibiotica aan de basis ligt van deze ontwikkeling. Hierdoor hebben verschillende typen bacteriën voldoende tijd en mogelijkheden gehad zich aan te passen. Deze situatie brengt een ander probleem met zich mee, volgens Kluytmans. Het zal in de toekomst niet meer voldoende zijn om nieuwe medicijnen te ontwikkelen die een variatie zijn op bestaande pillen, poeders en drankjes.

Het antwoord op de toekomstige gezondheidszorg van de mensheid ligt wellicht diep in de regenwouden van Brazilië, Suriname of Thailand. “Hoewel deze bron al behoorlijk opgedroogd is”, informeert Kluytmans. “We hebben de jungles intensief doorzocht, maar we moeten overwegen om er weer naar terug te gaan in de hoop dat we nieuwe, onontdekte gebieden ontdekken.”

Moeten we ons zorgen maken? Zal een moordende resistente bacterie, waar geen middel tegen bestaat, spoedig duizenden, miljoenen of miljarden mensen doden? “We moeten zoveel als mogelijk de risico’s in ziekenhuizen beperken. Als we dat doen, kan de schade binnen de perken blijven”, vertelt Kluytmans. Maar als meer soorten bacterie multiresistent worden, ligt de hoop van de mensheid alleen in het ontwikkelen van nieuwe antibiotica. Iets wat Kluytmans niet ziet gebeuren binnen de komende tien jaren. Maar hij blijft optimistisch: “Aan de andere kant kan dit vooruitzicht iedere dag omslaan.”