Auteur ontrafelt massahysterie

OEGSTGEEST – Van de Damschreeuwer tot de beurskrach van 1929 tot aan de bloembollenmanie in de 17^de eeuw. Het verschijnsel ‘Massahysterie’ is van alle tijden en toont aan dat wij mensen slechts kuddedieren zijn, die zich enkel in tijden van voorspoed kunnen voorhouden, dat wij unieke en rationeel denkende wezens zijn. Auteur Ed van Lil (53) onderzocht tien gevallen van massahysterie door de eeuwen heen en schreef er het boek over met de titel: ‘Van heksenwaan tot marspaniek. In de greep van massahysterie.’

De idee voor het boek ontstond toen Van Lil afstudeerde als sociaal psycholoog en hiervoor een eindscriptie opstelde over massahysterie. ‘Als individu zijn mensen heel anders dan in een groep. Mensen kunnen zich enorm laten meeslepen en beïnvloeden.’ Soms heeft het positieve gevolgen, zoals het volksfeest in 1988 toen het Nederlands voetbalelftal Europees Kampioen werd. Maar het kan ook vreselijk mis gaan, zoals de collectieve zelfmoord van sektes als in Jonestown, Guyana in Zuid-Amerika. Van Lil: ‘Mensen kunnen door een charismatisch leider worden meegesleurd in hun ondergang.’

Hij schreef het boek ‘ter lering ende vermaeck’. De afgelopen vijf jaren heeft hij onderzoek gedaan, literatuur verzameld en het boek geschreven. Van Lil vertelt: ‘Massahysterie lijkt alleen maar van deze tijd, omdat grote groepen mensen door internet gemobiliseerd kunnen worden. Maar massahysterie is van alle tijden en culturen. De gedaante waarin het voorkomt verwisselt wel.’ De auteur is in zijn zoektocht teruggegaan tot de middeleeuwen, maar ook recentere gevallen beschrijft hij in zijn boek.

Voorbeelden van massahysterie zijn de Dolle Dinsdag (5 september 1944), complottheorieën over de maanlanding en 9-11 ‘(‘Complottheorieën geven mensen structuur in hun leven’), de kinderontucht in Oude Pekela en de scholieren die ‘massaal ziek’ werden na het drinken van cola. Een van de mooiste voorbeelden vindt de auteur ‘La Grande Hysterie’, waarbij een Franse neuroloog een epidemie van hysterie constateerde bij vrouwen. Van Lil lacht: ‘Die neuroloog riep die hysterie zelf op bij de vrouwen. Die vrouwen waren arm en ze vertoonden de symptomen die hij hen suggereerde. Ze deden alles om de aandacht van de neuroloog vast te houden, zodat ze in het ziekenhuis konden blijven.’

Het bekendste massahysterievoorbeeld uit de geschiedenis is de tulpenhandel in de 17^de eeuw. ‘Het was een wat schimmige handel, die gebeurde op veilingen, in cafés en kerken. In 1637 is een tulpenbol verkocht voor 5.200 gulden. Op dat moment was een tulp evenveel waard als een Amsterdams grachtenpand. Ter vergelijking; vijf jaar later werd de Nachtwacht van Rembrandt verkocht voor 1.600 gulden.’ Hij vervolgt: ‘De tulpenmanie was een piramidespel. Het is niet alleen maar economie, maar ook de psychologie speelt een rol.’

Onlangs kocht een Chinees een duif voor 310.000 euro en Van Lil ziet gelijkenissen met de tulpenhysterie: ‘Ook dit is een hype. In China gaat het nu economisch goed, net als dat in de 17^de eeuw in Nederland was.’ Toch zijn er verschillen: ‘In die tijd gingen mensen hun hele bezit verkopen om te beleggen in tulpen. Ik zie niet gebeuren dat hele groepen mensen in China gaan handelen in die duiven.’

Het boek is te koop in iedere boekhandel (ISBN: 978 90 484 2922 6). De auteur prijst zijn werk aan: ‘Mijn kracht is, om ingewikkelde dingen gemakkelijk te verwoorden. Het is een boek voor een breder publiek en misschien steek je er nog wat van op ook.’ Voor meer informatie: www.edvanlil.nl.