“Een scheefgegroeide boom heeft warmte nodig om weer recht te groeien”

RIJNSBURG – “Als je gevraagd wordt om verantwoordelijkheid te nemen, moet je een verrekte goed excuus hebben om het niet te doen.” Cees de Visser zet zich in om ex-gedetineerden te helpen reïntegreren in de samenleving. Waar veel mensen zich niet bekommeren om de mensen die in hun leven een of meerdere grote misstappen hebben gemaakt, reikt De Visser zijn hand uit en probeert mogelijkheden te geven aan de kanslozen. Dit doet hij in zijn ‘vrije tijd’, want tegelijkertijd is hij algemeen directeur van de gerenommeerde NWO (Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderwijs).

Door Joep Derksen

“Als je gevraagd wordt om verantwoordelijkheid te nemen, moet je een verrekte goed excuus hebben om het niet te doen. Ik ben een boerenzoon en kom uit een streng protestants milieu; een gereformeerde met een hoge plichtsbetrachting. Als je voor bijvoorbeeld vrijwilligerswerk wordt gevraagd, dan geldt het credo ‘Ja, tenzij’. Als je leiding kunt geven, moet je het ook doen. Leiding geven is namelijk leuk. Op mijn 34ste was ik al directeur, maar in mijn leven heb ik zes keer op een leidende positie gezeten. Je moet ook niet langer dan zes jaar een organisatie runnen; je draagt dan een stempel en een ander moet komen voor een frisse wind. Dat hoort ook bij verantwoordelijkheid, want mensen zuchten anders onder een directeur die blijft hangen.”

De Visser’s filosofie als directeur is, dat iedereen een kans moet krijgen. Precies deze denkwijze heeft ervoor gezorgd dat hij zich als bestuurslid nu al jaren inzet voor de Stichting Samenwerkingsverband Exodus Nederland. “Je moet niet alleen zeggen dat mensen een kans verdienen, maar hen ook die kans geven. Ik houd niet van vrome praatjes; Exodus zorgt dat er wat gebeurt. Wanneer je als gevangene tien jaar in de bak hebt gezeten en je komt daarna vrij, dan is je schuld vereffend. De gevangenispredikant Jan Eerbeek zette Exodus zo’n 25 jaar geleden op. Hij zei indertijd: ‘We kijken in de gevangenis om naar de mensen, maar niet als ze eruit gaan. Het overgrote deel van de gevangenen komt binnen een half jaar weer terug naar de gevangenis als je er niets aan doet. Ze zijn jarenlang helemaal op die gevangenis aangewezen en na de invrijheidsstelling moeten bewakers de mensen soms letterlijk de gevangenis uitduwen. Die mensen hebben kip noch kraai en ze hebben steun nodig om een nieuw leven op te bouwen. Dan gaat het om, zoals ze het vroeger noemden, de drie w’s: een woning, werk en een wijf. Maar net zoals in ieder vrijwilligerswerk geldt, dat alle kleine beetjes helpen. Het zijn geen heroïsche dingen die je kunt doen, maar een arm om iemand heen kan al meer bereiken dan je denkt.”

Gevangenis

Exodus heeft op tien plaatsen in Nederland een huis waar ex-gedetineerden geholpen worden om terug te keren in de maatschappij. “Naast de woonruimte, het werk en de relationele sfeer geven we de mensen ook iets mee over zingeving: wat wil je met het leven? In een tijd van circa een jaar ga je met hem op pad om zijn leven te helpen op te bouwen. Bijna 2.000 vrijwilligers zetten zich hiervoor in en ons werk heeft succes. Na twee jaar keert 27% minder mensen terug in de criminaliteit en 10% van de mensen van wie je het zou verwachten, komt toch niet meer terug in de gevangenis.” Dat lijken toch redelijk lage percentages, als je ervan uitgaat dat die mensen een jaar of zelfs twee jaar intensief begeleidt worden. De Visser: “Onderschat niet wat er met die mensen gebeurd is. Een boom die scheef gegroeid is, kun je niet recht duwen. Je moet zorgen dat de warmte van de andere kant dan de kromming komt, zodat de boom zelf weer recht kan groeien. Wanneer je bezig bent om de levens van deze mensen om te buigen, dan is 27% een fantastische score. Ik snap dat de samenleving benauwd is als bepaalde mensen vrij komen. Je kunt daarvoor wegduiken, maar waarom geef je hem niet de hand? Elk mens die het redt, is er toch weer één.”

Als algemeen directeur van de NWO bepaalt De Visser samen met anderen over bijna een miljard euro per jaar aan belastinggeld dat aan onderzoeken wordt uitgegeven. “We willen alleen het beste onderzoek subsidiëren, want het belastinggeld moet goed terechtkomen. Bij voorkeur moeten de onderzoeken een innovatief karakter hebben. Het wetenschappelijk onderzoek moet vernieuwend of toegepast zijn. Externen beoordelen of het uit te voeren onderzoek excellent, vernieuwend en haalbaar is. Alleen als alle stoplichten op groen staan, maken de wetenschappers een kans dat hun aanvraag gehonoreerd wordt.”

Toeval

De uitkomst van een onderzoek hoeft niet vast te staan. Sterker nog, eigenlijk lijkt dat nog het minst belangrijk. “Ik geloof in vrij onderzoek. Van tevoren wordt aangegeven wat er gedaan moet worden en hoe het gedaan wordt. Dat moet top zijn en wat er uitkomt is van minder belang. De wetenschap draait om serendipiteit; het merendeel van de ontdekkingen wordt bij toeval gedaan. Je zoekt het ene en vindt het ander.” Beroemde voorbeelden hiervan zijn de post-its; de plaklijm die hiervoor gebruikt wordt, werd jaren geleden ontwikkeld. De fabrikant keurde deze lijm in eerste instantie af omdat de plakkracht niet voldoende was. Pas daarna kwam iemand op het idee van de post-its. De erectieopwekkende pil Viagra was oorspronkelijk bedoeld om hartklachten tegen te gaan. De eerste mannen die deze pil slikten merkten dat hun libido sterk steeg en vervolgens werd de Viagrapil door Pfizer voor een geheel andere markt ingezet.

De Visser: “Het is niet zo simpel dat we als subsidieverstrekkende instantie zeggen: ‘Maak maar een pil om kanker te genezen.’ Wij willen ervoor zorgen dat de betaalde belastingen goed verzorgd worden en als er wat uitkomt, is het fijn. Dat is de makke van de politiek: de minister wil binnen vier jaar succes hebben, maar een nieuw geneesmiddel ontwikkel je niet in die tijd. Voor de periode 2011 tot 2014 moeten we ervoor zorgen dat wetenschappelijk talent in Nederland behouden blijft. Dat is in tijden van crisis van groot belang. De BV Nederland moet blijven investeren in onderzoekers en onderzoek. Bovendien moeten we onze kennis van zonnecollectoren, windmolens en aanverwante industrieën beter exploiteren.”