Reclame door de jaren heen

Kent u dat gevoel? Een project, dat je ‘ooit nog wel een keer’ af gaat maken. In 2008 stuitte boekhistoricus Berry Dongelmans op een editie van de Leidsche Courant uit 1924, waarin vol lof geschreven werd over de Winkelweek in Alphen aan den Rijn. Vijftien jaar later heeft deze toevallige ontdekking geleid tot een boekentrilogie, geschreven door Dongelmans: ‘Koop lokaal! 1919 – 1982’.

Hij vertelt: “In die tijd was ik bezig met een onderzoek naar de Leidse boekgeschiedenis. Voor dat onderzoek moest je nog in de papieren kranten bladeren. Plots stuitte ik op een dikke reclamecourant: ‘Winkelweek Alphen aan den Rijn’. Daarin gaf een verslaggever een beschrijving van alle etalages in de feest- annex winkelweek rondom de verjaardag van toenmalig koningin Wilhelmina.” Alle etalages? Dongelmans lacht: “Nou, dat niet. Alleen de etalages van de winkeliers die ook in de Leidsche Courant adverteerden. Zo schreef de journalist indertijd: ‘Er waren twintig kippige en onwillige winkeliers die niet willen adverteren in onze krant, dus die slaan we tijdens ons bezoek maar over’.”

Als geboren Alphenaar (1952) was Dongelmans direct gefascineerd door dit winkelinkijkje in de geschiedenis. Toch duurde het nog twaalf jaar voor hij zich echt ging verdiepen in de winkelhistorie van Alphen. Zijn pensionering - die samenviel met de uitbraak van corona - bood hem daartoe de gelegenheid: “Je zit dan toch thuis en kunt online onderzoek doen. En wat er nog aan informatie ontbreekt, heb ik naderhand zelf opgezocht in het archief in Alphen.” Het eindresultaat was niet één, maar zelfs drie boeken over de geschiedenis van winkelweken, reclameacties en huishoudbeurzen van de middenstand in Alphen aan den Rijn.

De drie boeken beslaan de periode van 1919 tot en met 1982. Deel 1, dat vorige week uitgekomen is, geeft een volledige beschrijving van alle 11 winkelweken, die hebben plaatsgevonden tussen 1919 en 1939. Aan de hand van de beschrijvingen in de kranten krijgen we een beeld van de middenstand in Alphen aan den Rijn. Niet alleen van het aanbod in de winkels zelf, maar ook van de diverse winkeliersverenigingen. Ook zien we welke winkels er in de loop der jaren bijkomen en wat de invloed van planologische veranderingen op het winkelbestand is.

Miniatuurvijver

Dongelmans: “Op deze manier biedt het boek op diverse momenten in de tijd een overzicht van een groot aantal winkeliers die door de jaren heen beeldbepalend zijn geweest voor het gezicht van Alphen als ‘winkelcentrum’ van de regio. Een deel van de lokale geschiedenis en het reilen en zeilen van de Alphense samenleving in de beschreven periode komen hierdoor tot leven.”

In ‘Koop Lokaal!’ staan vele tientallen foto’s van winkels, die honderd jaar geleden de straten van Alphen sierden. Maar ook afbeeldingen van allerlei reclame-advertenties. Bijzonder aan deze uitgave is, dat veel van de originele teksten met de beschrijvingen van de winkels en de winkeleigenaren bewaard zijn gebleven. En nee, daar zit geen auteursrecht op, informeert Dongelmans met een glimlach: “Dat vervalt na 70 jaar.”

Tijdens de winkelweken waren de etalages op hun mooist versierd en de winkels met de mooiste etalages kregen een prijs. In die tijd kwamen mensen van heinde en verre naar Alphen om de bijzondere etalages te bekijken. Zo had zaadhandel De Vries een miniatuurvijver met goudvissen aangelegd met eromheen allerlei figuren van verschillende zaden; veel etalages waren met lampjes verlicht. Honderd jaar geleden was dat ongekend. In het boek is ook te lezen, dat de mensen honderd jaar geleden weinig verschilden van de huidige inwoners van Nederland. “Toen naast de winkeliers ook het winkelend publiek prijzen kon winnen, werd het een gekkenhuis. Je kon meedoen aan puzzelwedstrijden of bij de aankoop van producten loten krijgen waarmee je kans maakte op prijzen als een slaapkamerameublement, een fiets of horloge. Veel mensen wilden extra kans maken op een prijs en kochten daardoor meerdere producten. Hoewel ze vaak het geld niet hadden, maar daar hadden ze een oplossing voor: ze kochten de producten op de pof. Om het later af te kunnen betalen.”

Voor wie schrijft Dongelmans dit boek? Voor alle Alphenaren die geïnteresseerd zijn in hun eigen geschiedenis. In dit boek staan flink wat firma’s die nog steeds bestaan. Zoals apotheek Allart, de firma Ponsioen, Tuijn en tot voor kort banketbakker Jacques van Vliet en Zn. Ook de delen 2 en 3, die in februari en in april verschijnen en de jaren 1940 – 1982 beschrijven, zullen voor een groot aantal Alphenaren een schok van herkenning zijn. Bij het doorlezen komen veel herinneringen weer bovendrijven.”

Het boek ‘Koop lokaal!’ is verkrijgbaar bij Uitgeverij Betelgeuze (www.uitgeverijbetelgeuze.nl), bij de Historische Vereniging Alphen en bij boekhandel Haasbeek in de Ridderhof en in de St. Jorisstraat.