Verstandelijk beperkten halen beste naar boven

NOORDWIJK – Als jong meisje had Karin van Varik altijd al het gevoel dat er iets bijzonders voor haar in petto lag. Ooit zou ze beroemd worden, al had ze geen idee hoe dat zou gebeuren. Dertig jaar later weet ze dat in feite nog steeds niet, al is voor haar wel duidelijk dat die beroemdheid niet zal komen door deel te nemen aan programma’s als “Idols” en “X-Factor”. Van Varik is op een heel andere manier aan de weg aan het timmeren. In haar leven is ze haar eigen weg gegaan, maakt keuzes die sommige mensen niet zullen begrijpen, maar ze raakt ontegenzeglijk de levens van honderden mensen. Het resultaat zal haar wellicht geen “beroemdheid” geven, maar de impact van haar activiteiten is vele malen groter voor de mensen die met haar in aanraking komen. “De toneelspelers zijn puur.”

Door Joep Derksen

“Later zal ik jullie wel eens wat laten zien”. Als leerlinge op de lagere school was Van Varik een stil, in zichzelf gekeerd meisje, die het gevoel had dat ze niet genoeg aan bod kwam. Uit die tijd kwam haar diepgewortelde verwachting om op een specifiek vlak te excelleren. “Mijn zes jaar oudere broer Jos was niet zo’n heel uitbundig type, maar toch ging hij op z’n zeventiende al op zichzelf wonen, deed aan toneel en zat in een band.” De tiener Karin keek indertijd met stille bewondering en trots naar haar grote broer en had toen nog geen idee dat ze zelf in de toneelwereld terecht zou komen, maar dan op een compleet andere manier.

Van Varik moest al op jonge leeftijd een keuze maken over de opleiding die ze wilde gaan doen en enkele jaren later ging ze de arbeidsmarkt op als activiteitenbegeleidster. In het midden van de jaren ’90 was het heel moeilijk voor haar om werk te vinden. Noodgedwongen pakte ze verschillende baantjes, zoals kassamedewerkster, aan om rond te kunnen komen. Veertien jaar geleden kreeg Van Varik echter een ingeving die de rest van haar leven zou beïnvloeden. “Ik kwam op het idee om toneelles aan verstandelijk gehandicapten te geven. Op het moment dat ik dit naar buiten bracht en het Kleurentheater oprichtte, bleek er heel veel vraag naar te zijn. Veel mensen met een verstandelijke beperking vallen namelijk tussen de wal en het schip. Ze kunnen niet bij een toneelvereniging en hebben niet de mogelijkheid om zelfstandig hun creativiteit te uiten.”

Angst

Bij de start van het Kleurentheater begonnen twintig mensen met het nemen van lessen. Dat smaakte naar meer, want de leerlingen lieten Van Varik duidelijk blijken dat ze ook wat met hun opgedane kennis wilden doen; zij wilden het geleerde ook ten tonele brengen. “In eerste instantie dacht ik eraan om een uitvoering te geven voor de naaste familie, maar al gauw bleken ook vrienden en bekenden interesse te hebben. De eerste show, “de treinreis”, speelden we twee keer in De Kuip. Met 185 man was dit oude cultureel centrum in Noordwijk Binnen compleet uitverkocht. De reacties waren zo enthousiast, dat het me eigenlijk een beetje beangstigde: ‘Hoe gaan we dit succes overstemmen?’, dacht ik bij mezelf.” Die angst was ongegrond, want de tweede musical werd maar liefst zes keer uitgevoerd en ook daarna volgden vele musicals en voorstellingen.

Hoe is het om met mensen met een verstandelijke beperking te werken? “Het is helemaal mijn ding, al kan ik me voorstellen dat andere mensen er knettergek van kunnen worden. De toneelspelers zijn puur; ze staan dichter bij de natuur en doen de dingen zoals ze zich voelen. Toneelspelers zonder een verstandelijke beperking denken na over de manier waarop ze hun rol brengen, maar de acteurs bij het Kleurentheater nemen heel snel dingen van me aan. Al hebben sommigen ook eigen ideeën ik vind het leuk om die gedachten zoveel mogelijk in de productie te realiseren.”

Onthouden

Hoe kan iemand met een verstandelijke beperking een rol onthouden? “Sommigen lukt het wel en anderen niet. Voor de huidige show ‘Pannenkoekenmix’ hebben we twee jaar geoefend. Een van de acteurs hoeft maar één woord te zeggen en na twee jaar gaat dat toch nog verkeerd. Andere regisseurs zouden daar wellicht gek van worden, maar de acteurs vinden het toneelspelen heerlijk, dus wat kan mij het schelen als zo’n woordje niet onthouden wordt.” Van Varik maakt ook gebruik van verfrissende oplossingen als acteurs hun tekst niet kunnen onthouden. “Als ze steeds wat anders zeggen, dan passen we, indien mogelijk, de tekst aan op hun uitspraken. Maar dat gebeurt niet iedere keer: ik houd wel controle over het stuk. Dat moet wel, want anders gaan de spelers er met het verhaal vandoor.”

Verstandelijk beperkten voelen feilloos aan wat de gevoelige kanten van iemand zijn; over die ervaring kan Van Varik meepraten. “Op de middelbare school werd een vriendinnetje van mij gepest. Ik nam het voor haar op omdat ik niet tegen onrechtvaardigheid kon en werd vervolgens ook gepest. In Pannenkoekenmix speel ik een klein rolletje als Anna-Maria Koekoek, waarbij ik door iedereen gepest wordt. De cast en crew vinden het heerlijk om steeds de tong uit te steken en ‘Koekoek!’ te zeggen. Het was heel raar, maar ik schrok van die rol. Het deed me toch wat dat iedereen de tong naar mij uitstak. De spelers gingen het vervolgens ook tijdens de lunch doen, maar op dat moment heb ik duidelijk gemaakt dat dit niet acceptabel is.”

Boodschap

Welke boodschap wil Van Varik de mensen meegeven met haar werk? “Ik wil laten zien dat iedereen iets kan en dat mensen met een beperking ook plezier aan toneelspelen beleven. Er zijn net zoveel niveaus in verstandelijk gezonden als in verstandelijk beperkten. Zij voelen zich ook gewoon, al beseffen sommigen dat ze wat anders zijn. Maar eigenlijk zijn we allemaal anders dan een ander.”

Het Kleurentheater bracht de uitvoering “Pannenkoekenmix” op zondag 24 oktober ten tonele in het theater De Muze. Deze productie, waarin personages uit kinderliedjes elkaar tegenkomen, is ook te boeken via karinvanvarik@12move.nl. Van Varik zit vol plannen voor de toekomst: “Ik ben een beetje verzadigd met de huidige manier van producties opzetten. Na veertien jaar ken je het trucje wel en is het tijd voor wat anders. Volgend jaar wordt een jaar van bezinning en daarna wil ik een stuk ten uitvoering laten brengen waaraan mensen met en zonder een verstandelijke beperking deelnemen. Het wordt een fantastische uitdaging om die mensen als tegenspeler van elkaar te laten opereren!”