Boerhaave; de botanicus herontdekt

Margreet Wesseling schrijft bijzonder boek

LEIDEN – Vijftien jaar lang hield Herman Boerhaave (31.12.1668-23.09.1738) bij, welke zaadjes hij geplant had en hoeveel van die vruchten zich ook daadwerkelijk ontwikkelden tot planten en bomen. Bijna driehonderd jaar lagen deze notitieboekjes te versloffen in Museum Boerhaave; niemand nam ooit de moeite om er in te kijken. Maar Margreet Wesseling deed dat wel; voor deze biologe ging een wereld open en ze ontdekte een man met passie voor bomen. Het leidde tot een nieuw boek: ''Boerhaave Botanicus; zijn tuinen, zaaiboeken en botanische vrienden''.

Joep Derksen

Ook herschreef Wesseling met haar boek de geschiedenis. Tot nu toe werd van Boerhaave altijd beweerd, dat hij altijd in de buurt van zijn geboortedorp Voorhout en de Leidse omgeving is gebleven. Maar in één van Boerhaaves zaaiboeken staat, dat hij een speciale Margrietsoort had gevonden op de heidevelden bij Breda. Boerhaave had überhaupt een goed oog voor de allerkleinste plantjes. ,,Hij ontwikkelde een enorme liefde voor de Alpenroos. En was verbaasd over wat voor een prachtig plantje er uit zo'n zaadje kwam. Maar het Alpenroosplantje ging steeds weer dood. Zo schreef Boerhaave: 'Die alpenroos ging toch weer dood, hoewel ik hem op een heuveltje had gezet tussen allerlei andere Oostenrijkse plantjes, waar hij opgewekt de tijd leek door te brengen.' Dat vind ik grappig.''

Boerhaave had ook een enorme passie voor bomen. ,,Hij wilde niet tien eiken, maar alle eiken, ook de soorten die in Italië en Engeland staan. En dan heb je opeens veertig eiken; dat is wat veel.'' Boerhaave werd directeur van de Hortus Botanicus en kocht in 1724 het landgoed Oud-Poelgeest in Oegstgeest. Dit waren twee locaties bij uitstek om zijn passie, het kweken van bomen en planten, ten uitvoer te brengen. ,,In de zonnigste hoek had hij meloenbakken staan; hij vond het leuk om vreemde gewassen te zaaien. Maar het verzamelen van bomen werd zijn passie. Hij vroeg al zijn vrienden om zaden van bomen aan te leveren. Hij schrijft aan zijn vrienden, dat hij ontzettend veel tegenslag had. Door strenge winters ging van alles dood en moest hij weer opnieuw beginnen. Maar hij verheugde zich altijd weer met het kleinste groene sprietje, dat boven de grond kwam.''

Toch zijn er maar weinig van Boerhaave's zaaiselen overgebleven. Zeker op Oud-Poelgeest is bijna alles verdwenen. Met uitzondering van enkele tulpenbomen; nazaten van een tulpenboomstekje, dat Boerhaave uit de Hortus had meegenomen. Wesseling: ,,Het stond hier stikvol met bomensoorten, maar die zijn allemaal weggehaald door Boerhaave's opvolgers. 1817 was het rampjaar; toen zijn overal eiken en beuken geplant, waarbij er enorm veel gerooid is; zo ontzettend jammer! Ik ben blij, dat er loten zijn gekomen uit de oude Tulpenboomstam. Dat had Boerhaave zelf ook leuk gevonden, want hij schreef altijd over 'de wonderbaarlijke levenskracht'. De tulpenboom is tegen alle verdrukking in, toch steeds weer opgekomen.''

Wesseling heeft vier jaar aan haar boek gewerkt en is heel blij met het eindresultaat. Ze roept medewerkers van de Hortus Botanicus op, om de zaadboekjes van Boerhaave uit te pluizen. ,,Op die manier kun je een lijstje maken, van bomen die Boerhaave heel graag zou willen hebben en die je nu heel gemakkelijk kunt verwerven.'' Enkele van die bomen zouden wat Wesseling betreft dan ook kunnen terugkeren op Oud-Poelgeest. ,,Zou dat niet leuk zijn?!”

Het boek ''Boerhaave Botanicus; zijn tuinen, zaaiboeken en botanische vrienden'' (253 bladzijden) is voor 29,50 euro te koop bij de boekhandel.