“Er moet een kip zijn geweest om het ei te kunnen leggen”

Noordwijkerhoutse bioloog maakt naam met publicatie in vermaarde blad Science

NOORDWIJKERHOUT / SEVILLA – Een artikel schrijven over het ontstaan van nieuwe diersoorten en dat vervolgens gepubliceerd zien in het gezaghebbende Amerikaanse tijdschrift Science: dat is een topprestatie in wetenschappelijke kring. De van oorsprong Noordwijkerhouter Pim Edelaar is toegetreden tot de kleine elite die op dit feit kan bogen. Het is dus de hoogste tijd erachter te komen wie de persoon is achter de bioloog Edelaar. “Waarom blijven mensen dom en doen ze zoveel dingen fout?”

Door Joep Derksen

De natuur zit in je genen: dat geldt zeker voor Edelaar, die sinds augustus 2009 verbonden is aan het Estación Biológica de Doňana in het Spaanse Sevilla, waar hij onderzoek doet naar de evolutie van geïntroduceerde exotische diersoorten. Vanaf het moment dat hij kon kruipen, zat deze bioloog al achter de slakken en wurmen aan. Tot grote schrik van zijn ouders was hij op anderhalfjarige leeftijd uit het ouderlijk huis in Noordwijkerhout verdwenen. Hij bleek drie straten verderop te staan: met zijn loopfietsje was hij naar een volière gegaan om daar naar de vogels te kijken.

“Ik heb een prettige jeugd gehad, was zelfstandig en heb veel met vriendjes buiten in de polder gespeeld. We zochten dan naar kikkers, maar hebben ze nooit opgeblazen. Wel heb ik eens een keer een pootje uit een jong eendje getrokken: daar heb ik nu nog spijt van”, vertelt Edelaar openhartig. Een levensbepalend moment was in feite de dag dat hij op 14-jarige leeftijd lid werd van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN): “Dit is een organisatie voor kinderen tot 23 jaar die zelf excursies opzetten, vergunningen aanvragen om te kamperen en de natuur ingaan. Daar heb ik geleerd dat alles mogelijk is, als je jezelf er maar voor inzet. Overal in Nederland hebben we gekampeerd, heel vaak bij privé-personen op het terrein. We gingen vogels kijken, bestudeerden planten of vingen insecten. Aan de hand van een vragenlijst kwamen we erachter met welk soort insect of plant we te doen hadden. Soms kom je heel bijzondere soorten tegen, die in bijvoorbeeld Oost-Nederland helemaal niet bekend zijn. De mensen jutten elkaar op om die speciale dier- of plantensoorten te vinden. Als dat gebeurde, gaf mij dat ook een kick.”

Stimuleren

Hij vervolgt: “In heel Nederland, dus ook hier in de omgeving, zijn veel onontdekte gebieden, zoals de duinen of het landgoed Wassergeest in Lisse. Wanneer we met de NJN op een landgoed onderzoek deden naar welke soorten er aanwezig waren, deden we de eigenaren ook een plezier. Zij waren blij met het overzicht aan diersoorten en plantensoorten dat ze kregen: zo konden ze wat doen om bepaalde populaties te stimuleren. Ik kwam er zo achter dat ook jonge mensen met weinig kennis van dieren en planten, toch de volwassenen kunnen helpen. Vanaf het moment dat ik bij de NJN zat, ben ik mijn eigen gang gegaan.”

Veel NJN-leden zijn later “groene studies” als milieukunde gaan studeren en ook Edelaar heeft in Leiden de studie Biologie afgerond. “Een bioloog is iemand die veel kennis heeft over de levende wereld, maar dat valt wel heel veel onder. Er zijn dus verschillende richtingen, variërend van biochemie, de anatomie van planten en dieren tot de evolutie van ecosystemen. Mijn interesse ligt in de evolutionaire biologie. Iedereen zou dat eigenlijk interessant moeten vinden.”

Ei

Een gesprek met Edelaar is een aangename ervaring, niet in het minst omdat er nu eindelijk een antwoord is op de vraag: “Wat was er eerder: de kip of het kippenei?” Edelaar: “Als een ei niet gelegd is door een kip, bestaat het kippenei niet. Daarom moet er eerst een kip zijn geweest om vervolgens het ei te kunnen leggen.” En met dit gegeven zijn we aangekomen op Edelaar’s favoriete terrein: de evolutie.

“Ik vind het fascinerend dat vogels de enige overgebleven tak van de dinosauriërs zijn. Krokodillen zijn geen nakomelingen van de dino’s, want zij waren al afgesplitst vóór de opkomst van de Tirannosaurus Rex en zijn kompanen. Niets in de biologie is logisch, behalve als je het bekijkt in de context van de evolutie. Waarom hebben pasgeboren walvissen nog haren die na verloop van tijd weggaan? Omdat het vroeger landdieren waren: toen hadden ze nog haren nodig; dat is de enige logische verklaring.”

Artikel

Edelaar heeft nu naam gemaakt met het publiceren van het artikel “On the Origin of Species by Natural and Sexual Selection”, dat op 18 december 2009 in het wetenschappelijk tijdschrift Science verscheen. Samen met twee andere biologen behandelt hij het onderwerp dat de ontwikkeling van een soort niet alleen afhankelijk is van aanpassing aan de lokale omstandigheden, maar ook van seksuele selectie. “Ik vind soortvorming interessant: lang geleden waren er heel weinig soorten en nu zijn er miljoenen. Alles wat met evolutie te maken heeft, fascineert me. Niets is blijvend in de evolutie; er komt altijd progressie of verandering uit voort. Als bijvoorbeeld exotische soorten in een nieuw milieu komen, gaat er dan veel tijd overheen voordat ze merkbaar veranderen, of treden er al genetische aanpassingen op nadat die soort zich slechts een aantal keren heeft voortgeplant? Bij een aantal soorten lijkt dat laatste zeker het geval te zijn. Zo hebben padden die dertig jaar geleden in Australië geïntroduceerd werden, steeds langere poten gekregen: diegenen die harder kunnen lopen, zijn namelijk de beste kolonisten.”

Hoopt u ook met het onderzoeken van de afkomst van de dieren en het ontstaan van nieuwe soorten, de oorsprong in uzelf te vinden? “Niet echt. Wel denk ik dat als meer mensen zouden kijken naar het evolueren van de planten en dieren, we onszelf zouden afvragen of we echt wel zo bijzonder zijn als soort. We kunnen alles, maar zijn wij echt zoveel beter? Elke soort heeft iets unieks wat net zo knap is. Wij kunnen schrijven, maar vogels kunnen zelfstandig vliegen en vissen kunnen zowel infrarood als ultraviolet kijken. Kun jij het je voorstellen dat er honderden kleuren meer te zien zijn in deze wereld? Mensen zijn helemaal niet zo bijzonder en ook niet de top van de schepping. Waarom blijven mensen dom en doen ze zoveel dingen fout? Word je echt gelukkiger van altijd meer geld verdienen? Nee dus, want biljonairs zijn net zo gelukkig als een willekeurige werknemer.”

Uitsterven

“Niet alles is even gemakkelijk om te evolueren: er is nog geen diersoort die wielen heeft geëvolueerd als middel om voort te bewegen. Ook gaat evolutie niet ineens: als je een aap in een kooi stopt, komt er geen mens uit”, informeert Edelaar. Er valt nog veel te ontdekken op deze wereld, informeert Edelaar: “We kennen nog geen 10% van de diersoorten. Geschat wordt dat er nog 20 miljoen onontdekte diersoorten zijn en dat zijn met name insecten. Jaarlijks ontstaan er een handvol diersoorten, maar verdwijnen tegelijkertijd 50.000 diersoorten; met name plantenetende insecten in de tropen. Zelf heb ik nog geen nieuwe diersoort ontdekt, al ben ik er wellicht vlakbij. Ik heb al een ondersoort van een kruisbek (vogel – JD) herontdekt en we zijn bezig de kruisbekken in Zuid-Europa te onderzoeken: er zijn verschillende populaties die waarschijnlijk aparte soorten zijn. Als we inderdaad een nieuwe vogelsoort zouden ontdekken, dan zou dat helemaal spectaculair zijn!”