Serie: Dit is de tijd van de duurzaamheid

Duurzaam wachten voor een verkeerslicht

Joep Derksen interviewt deze weken inwoners van Kaag en Braassem, die zich op de een of andere manier inzetten om hun omgeving een stukje duurzamer te maken. En zo dus meewerken aan een betere wereld. Deze week: deel 7; inspirator, innovator en vrijdenker Willem Zandvliet, die gezorgd heeft voor een duurzaamheidsgolf in verkeerslichten en tunnels.

Zandvliet is energiecoördinator van Rijkswaterstaat. Al in 1998 stond hij aan de basis van een onderzoek naar led-lampen in verkeerslichten. ,,Het rendement van verlichting was 1%; er ging 100 watt in en er kwam maar 1 watt aan licht uit'', licht Zandvliet toe. Daar viel dus veel te winnen op het gebied van duurzaamheid. Met led-lampen zouden de verkeerslichten (of, zoals veel mensen zeggen: stoplichten) een tien keer zo hoog rendement hebben.

De idee groeide, om één uniforme standaard te krijgen voor de te gebruiken verlichting in de apparaten, die zorgen voor regulering van het verkeer. ,,Ik heb de vijf grootste fabrikanten van verkeerslichten gevraagd om mee te denken. Het grootste probleem was de uitwisselbaarheid van de verkeerslichten; die was er op dat moment niet. Als eerste in de wereld hebben we verkeerslichten laten aansluiten op 42 volt, in plaats van 230 volt, dat tot dan toe de standaard was. Het is zuiniger in energie en ook nog veiliger voor de mensen, die de apparatuur aansluiten.''

Scheepsverlichting

Als eerste werden de verkeerslichten voor de scheepvaart standaard uitgerust met ledlampen. Dat leverde niet alleen energiewinst op, maar ook bespaarde het enorm in de onderhoudskosten. ,,Verkeerslichten op het water zijn moeilijk te vervangen; de levensduur van de ledlamp is 20 jaar. Dan hoef je al die tijd niet met een bootje er heen om het lampje te vervangen. Je verdient het heel snel terug.'' Inmiddels is dit type verlichting voor de scheepvaartlichten een wereldstandaard geworden.

Zandvliet toont een grote bak met lampen er in. Dit ontwerp stond aan de basis voor een revolutionaire manier van het verlichten van tunnels en snelwegen. ,,In tunnels branden de lampen dag en nacht; daar verdien je het het snelste terug. We hebben de wereld afgezocht naar een goede tunnellamp. Die was er niet. Wij dachten, dat het wel kon.'' Zo kwamen de techneuten van Rijkswaterstaat op de idee om led-lampen te plaatsen in één rij, met steeds 30 centimeter er tussen. ,,Zo krijg je een mooie en regelmatige lijnverlichting en worden automobilisten niet geconfronteerd met slagschaduw. Hierdoor kun je ook naar een lager lichtniveau van de ledlampjes en dat scheelt weer energie.''

De tunnelledjes werd in 2009 als eerste geplaatst in de Vlakertunnel in Zeeland. Deze volledig met ledverlichting uitgeruste tunnel was een twee miljoen euro kostend experiment, waarbij Zandvliet het risico nam, dat hij ontslagen zou worden. ,,Mijn directeur zei, dat als zijn kop op het hakblok zou komen te liggen, ik er ook uit zou gaan.'' Maar het experiment slaagde probleemloos. Tegenwoordig is ongeveer een derde van alle Nederlandse tunnels met ledverlichting verlicht. De oude lampen worden namelijk pas vervangen op het moment dat dit past in het onderhoudsschema. Zo wordt kapitaalvernietiging voorkomen.

Vleermuizen

Maar slimme verlichting kan ook op andere terreinen toegepast worden. Zandvliet sprak jaren geleden een ecoloog, die hem vroeg wegverlichting te bedenken, die vleermuizen niet belemmert in hun vliegpatroon. Zandvliet liet een aantal lampen in verschillende kleuren maken. Met een batdetector werd vervolgens de vliegpatronen van de vleermuizen in de gaten gehouden. Zo werd duidelijk, dat de vleermuizen reageren op blauw licht. Met die wetenschap is het nu mogelijk, om vliegveilige routes voor vleermuizen te realiseren.

Uiteraard heeft Zandvliet ook zonnepanelen op zijn dak, al hebben die panelen volgens hem ook een nadelig effect: ,,Het energiegebruik in huis interesseert je niet meer. Ik wek 4000 kilowatt per uur op en gebruik 3.000 kwu; ik zet al mijn lichten aan. Het maakt toch niet uit wat ik verbruik. Dat heet het rebound effect.'' Hij tipt voor mensen, die nog geen zonnepanelen hebben: ,,Het allereerste wat je moet doen, is doelmatig met energie omgaan.'' Dat reboundeffect zal ook gevolgen hebben voor andere duurzaamheidsontwikkelingen. Als auto's op zonnecellen gaan rijden, waardoor die vervoermiddelen geen CO2-uitstoot meer hebben, zullen mensen de auto vaker gebruiken. Bijvoorbeeld om even op en neer naar Parijs te rijden.

Slim

Met één ding moeten politici en beleidsmakers in ieder geval rekening houden, zo waarschuwt Zandvliet: ,,Duurzaamheid moet ook zorgen voor meer welzijn. Het moet geen gevecht zijn, maar mensen moeten naar betere duurzaamheid toe willen.'' En wat wil Zandvliet de komende vijf jaar nog realiseren? ,,Volledig slimme verlichting. Het zwarte asfalt, dat we nu hebben, reflecteert het licht dat recht van boven komt. Het is zinloos om het asfalt een beetje te verwarmen. Een intelligente lamp focust zich, op wat in zijn zichtveld komt. Als je lichtbron goed is, kun je deze beter op de mensen afstemmen. In de landbouw gebruiken ze verlichting voor betere groei en ontwikkeling van de planten; waarom doen we dat niet voor de mensen?! Daar ga ik me de komende jaren mee bezig houden.''